Jessica Villerius brengt begin september haar nieuwe documentaire TBS: Aan de andere kant naar NPO 1. Deze documentaire is het resultaat van ruim drie jaar opnames in tbs-kliniek de Rooyse Wissel, één van de grootste klinieken van Nederland. Gedurende deze periode volgde Villerius vier patiënten tijdens hun behandelingstraject en ging ze in gesprek met medewerkers, slachtoffers en het netwerk van de patiënten. Ze wilde de complexe wereld van tbs inzichtelijk maken, voorbij de vooroordelen en emoties die vaak de publieke opinie domineren.

De kloof tussen perceptie en realiteit

‘Ik kom al vele jaren in tbs-klinieken om mensen te spreken en vroeg me altijd af hoe de behandelingen in zijn werk gingen,’ legt Villerius uit. ‘Ik merkte dat veel mensen buiten de klinieken niet precies weten wat tbs inhoudt en dat er veel misverstanden bestaan. Bij rechtszaken zie ik vaak dat nabestaanden teleurgesteld zijn als een verdachte geen gevangenisstraf krijgt, maar tbs. Toen ik uitlegde wat tbs eigenlijk betekent, bracht dat vaak rust. Daardoor besefte ik dat er een kloof is tussen wat mensen denken en de realiteit. Die kloof wilde ik onderzoeken en vastleggen.’

Waarom de Rooyse Wissel?

De keuze voor de Rooyse Wissel was voor Villerius vanzelfsprekend. ‘De Rooyse Wissel biedt een grote variëteit aan patiënten, en dat gaf mij de kans om een breed scala aan verhalen en ervaringen te laten zien. Het duurde even voordat ik toestemming kreeg, maar uiteindelijk kon ik vrij filmen, zolang de patiënten dat zelf wilden en ik de veiligheidsprotocollen volgde. Hierdoor kon ik een diepgaand en eerlijk beeld schetsen van de complexe wereld van tbs.’

De noodzaak om vooroordelen te nuanceren

Villerius vindt het belangrijk dat deze documentaire gemaakt is om vooroordelen te nuanceren. ‘Ik begrijp dat slachtoffers en nabestaanden afkeer kunnen voelen tegenover tbs. Het voelt vaak alsof alleen een gevangenisstraf recht doet aan wat er gebeurd is. Maar ik wil laten zien dat gevangenisstraf voor sommige mensen niet de juiste oplossing is. Ze komen dan weer op straat met dezelfde problemen, en dat is een risico voor de samenleving. Sommige daders hebben vanwege hun stoornissen of psychoses geen controle over hun daden. In die gevallen is gevangenisstraf onethisch. Tbs-behandeling verlaagt het risico op herhaling aanzienlijk en draagt zo bij aan de veiligheid van de samenleving.’

Impact van trauma’s op daders

Tijdens de opnames ontdekte Villerius iets dat haar diep raakte. ‘Bijna elke dader die ik sprak, was zelf ooit slachtoffer. Vaak gaat het om ernstige trauma’s uit hun kindertijd, zoals misbruik, mishandeling of verwaarlozing. Als deze mensen geen misdrijf hadden gepleegd, zouden we ze volledig als slachtoffers zien. Maar zodra ze iets vreselijks doen, laten we ze als maatschappij vaak vallen. Ik hoop dat mensen iets minder zwart-wit naar deze situaties gaan kijken.’

Confrontatie

Eén van de meest confronterende momenten voor Villerius was het besef dat sommige patiënten waarschijnlijk nooit meer buiten zullen komen. ‘Ik sprak mensen die al meer dan dertig jaar in tbs zitten en geen vooruitgang boeken. Hun leven speelt zich volledig af binnen de muren van de kliniek, zonder contact met de buitenwereld. Dat raakt me keer op keer. Aan de andere kant besef ik dat dit systeem nodig is om de maatschappij te beschermen tegen mensen die buiten niet kunnen functioneren.’

Hoop op begrip en nuance

Met haar documentaire hoopt Villerius dat kijkers beter begrijpen wat tbs inhoudt. ‘Tbs wordt niet zomaar opgelegd; er moet echt iets ernstigs aan de hand zijn. En mensen staan niet zomaar weer buiten. Het hele traject duurt gemiddeld 9 jaar. Veel mensen weten dat niet, maar het is belangrijk om te beseffen.’

Re-integratie en scepticisme

Villerius begrijpt de scepsis van mensen over de re-integratie van tbs-patiënten in de maatschappij. ‘Ik snap dat het een gevoelig onderwerp is. Maar ik hoop dat mijn documentaire laat zien dat het re-integratieproces heel zorgvuldig verloopt. Ondanks het tekort aan plekken in tbs-klinieken wordt niemand te vroeg naar huis gestuurd. Van de ruim 650.000 verlofbewegingen ging het slechts 15 keer mis. Dat is natuurlijk elke keer één te veel, maar het laat zien dat het systeem werkt en uiteindelijk bijdraagt aan een veiligere samenleving.’

Het drieluik ‘Tbs: aan de andere kant’ is vanaf maandag 2 september drie weken lang te zien op KRO-NCRV (NPO1) om 21.35 uur.